Можам да кажам дека сум евангелист на пристапот за развој на пазарниот систем (Market System Development – MSD) бидејќи проповедам и практикувам MSD како методологија за развој на приватниот сектор што функционира. Искрено верувам дека MSD за 10 години ќе e претпочитан метод за спроведување на програми поддржани од донатори во земјите во развој.
Развој на пазарниот систем (Market System Development) е методологија што работи во системи каде што има вклучување на повеќе засегнати страни во синџирот на вредности (земјоделци, туристички работници, собирачи итн.). MSD се обидува да промени како функционираат пазарите, така што пазарите ги вклучуваат сите луѓе во придобивките од растот и економскиот развој. Целта е да се справат со неуспесите на пазарот и да се зајакне приватниот сектор за да се создадат големи, трајни придобивки за сите засегнати страни. Пристапот ги конципира системите како вклучени во основните пазари, функциите за поддршка и формалните и неформални правила што влијаат на функционирањето на системот. Како таков, пристапот на пазарните системи ги анализира функциите на приватните актери на пазарот, поединци, владини организации и социјални и културни норми за да разберат како функционира системот.
Како раководител на секторот за Зелена Економија во првата фаза на програмата IME, од прва рака можам да сведочам за влијанието на развојот на пазарниот систем. Потребно е разбирање на целиот процес на пазарниот систем. Планирам уште еден пост во врска со неуспешните интервенции, но тука сакам да споменам неколку, кои и сега, по 5-6 години, даваат резултати.
Задруга на органски купувачи Наша Добра Земја
Во 2014 година, во Скопје постоеја локални пазари на свежо овошје и зеленчук, но органските производи на овие пазари беа спорадично достапни со лошо испланирани испораки. Едно од најголемите пречки во развојот на органското производство беше тоа што органските земјоделци не го гледаат органското производство како сектор со обезбеден приход заради недостаток на постојани купувачи.
Програмата IME ги поддржа кооперативата на органски купувачи „Наша Добра Земја“ во развој на деловен модел за операции за зголемување на нивната база на членки и зголемување на продажбата. Како резултат на оваа интервенција, 47 земјоделци започнаа да продаваат повеќе од 150 органски производи во 2015 година. Вкупната вредност на зголемената продажба на купувачите е над 35,600 Швајцарски Франци за период од 8 месеци (мај – декември 2015 година) што се рефлектира во создавање на 7,116 CHF нето заработка за задругата. Денеска, задругата го зголеми влијанието, достигнувајќи повеќе од 100 членови и повеќе од 80 земјоделци.
Агриком
Иако во 2015/2016 година се зголеми побарувачката, понудата на органски производи беше ограничена, главно заснована на необезбеден пазар за органски производи, но исто така и поради ограничениот пристап до квалитетни инпути и знаење за земјоделците заинтересирани да започнат органско производство . Една од причините за ова беше отсуството на квалитетни советодавни услуги во секторот.
Со цел да се воспостави одржлив модел на советодавни услуги достапни за земјоделците на локалниот пазар, ИМЕ го поддржа развојот на деловен модел за Агриком, компанија која обезбедува органски препарати. Бизнис моделот за вградени советодавни услуги вклучуваше три различни пакети услуги: Подобрување на почвата, исхрана на растенијата (ѓубрење) и обука за заштита на растенијата. Беа обучени осум органски советници (две жени и три млади) за основите на органското производство кои им даваа совети на 70 земјоделци.
Влијанието врз квалитетот и квантитетот на органски производи е огромно заради пристапот до квалитетни влезни материјали заедно со вградените советодавни услуги. Заради неговиот успех, моделот на вградени советодавни услуги на органски земјоделци беше зголемен и усвоен од компанијата Органика Нова, што резултираше во 83 земјоделци да бидат способни за органско производство. Дополнително, 17 советници обезбедија органски советодавни услуги на 654 земјоделци.
Моделот беше вграден во продажната стратегија на „Агриком“ и и служеше на компанијата во последните пет години. ЕМ Агриком, наследник на Агриком, сè уште го користи истиот деловен модел, обезбедувајќи советодавни услуги за сегашните и потенцијалните клиенти.
Влијание
Анализата на засегнатите страни од првата фаза на ИМЕ откри постоење на голем број засегнати страни. Според анализата, најважниот купувач или актер, генерално, е задругата на потрошувачи на органски производи „Наша Добра Земја“. При исклучување на телата за сертификација, анализата за проценка на влијанието исто така откри дека повеќето органски производители соработуваат со Наша Добра Земја (околу 25%), проследено со Агриком (со 10%).
Ова покажува дека активноста директно се осврнува на едно од најкритичните пречки на слаба соработка и интеракција на актерите во органското земјоделство.
Најочигледен доказ за импактот е растот на бројките. Ако зборуваме за воспоставени деловни модели, повеќето компании функционираат дури и сега, со некои докази за копирање. На пример, Агриком беше копиран од Органика Нова. Наша Добра Земја од друга страна, достигна повеќе од 100 членови минатата година, и тие се насочени кон 200 члена во 2021 година.
Овие бројки се преведени и во вкупниот број на сертифицирани органски земјоделци на национално ниво. Да, не сите нови земјоделци се должат на Наша Добра Земја, но постојат докази дека оваа системска промена се должи на повеќе канали на дистрибуција на органски производи во земјата кои се резултат на интервенцијата.
Извор: Годишен извештај, 2019 година, Програма за зголемување на пазарната вработливост
Според Годишниот извештај од 2019 година, ИМЕ позитивно влијаеше и на производството и на продажбата на органски производи во 2018 година. Во однос на влијанието на програмата, општите наоди од 2019 година покажаа дека 43% од примерокот фармите соработуваат со компании поддржани од ИМЕ. Приближно половина од прометот и профитот ги пријавуваат оние земјоделци кои се поврзани со интервенциите на програмата.
Заклучоци
Наша Добра Земја (НДЗ) изврши значително влијание врз заедницата за органско земјоделство. За време на истражувањето на студијата на случај, сите интервјуирани случаи потврдија дека земјоделците се воодушевени од пристапот, соработката и финансиските придобивки од дистрибуцијата на производите до НДЗ. Во просек, тие ги зголемија своите профитни маржи за 15-25%, во споредба со претходната продажба. Наша Добра Земја е пример за успешно социјално претпријатие кое преживеа дури и во ситуација како КОВИД-19. Тие го удвоија делот од нивниот бизнис (го зголемија делот за испорака) и успеаја да достигнат 100 члена во 2020 година.
Агриком (сега познат како ЕМ Агриком) и денеска ја користи советодавната служба како единствена главна точка на продажба, достигнувајќи сè повеќе земјоделци. Советодавната служба е основа за иновативен пристап во градењето нови услуги и нови производи.
Тоа се само два успешни одржливи деловни модели кои продолжија да работат и по поддршката (2015/2016) и носат резултати во изминатите пет години. Единствено жалам што повеќе не работевме на зголемување на интервенциите.
Развојот на пазарниот систем работи во сите економии во сите сектори. Потребна е упорност во испораката на методологијата и континуирано се фокусира на одржливоста на деловните модели. Добрите приказни продолжуваат како доказ дека Развојот на Пазарниот Систем функционира.
———————-
Вкупниот животен век на проектот за зголемување на вработеноста на пазарот во Северна Македонија е 11 години (2014-2024), со вкупен буџет од 15,5 милиони финансирани CHF од Швајцарската агенција за развој и соработка. Првата фаза од програмата ја изврши Свисконтакт (2014-2019), а втората фаза од Паладиум (2019-2023).
Игор Мишевски беше дел од програмата ИМЕ 2014-2019 како олеснувач за зелена економија и менаџер за зелена економија и основач на Импакт Фонзација. ИМПАКТ ФОНДАЦИЈА е Фондација за развој на приватниот сектор преку континуирана промоција на одржливиот развој и развој на пазарните системи.
Ставовите и мислењата изразени во овој напис се на авторите. Тие не ја одразуваат официјалната политика или позиција на Програмата ИМЕ, Швајцарската агенција за развој и соработка, Свисконтакт или Паладиум.
